Хан-Уул дүүрэг хог хаягдлын менежмэнтийг сайжруулах, ангилан ялгах ажлыг эрчимжүүлж ажиллана

 “Эко” уриатай Хан-Уул дүүрэг БНМАУ-ын Ардын их хурлын тэргүүлэгчдийн 1965 оны дөрөвдүгээр сарын 14-ний өдрийн 79 дүгээр зарлигаар Ажилчны район нэртэйгээр байгуулагдаж байсан түүхтэй. Тус дүүрэг нь Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг даргын Тамгын газар, түүний дотоод бүтэц болох долоон хэлтэстэй, хоёр тасагтай. Засаг даргын дэргэдэх 27 хэлтэс, албадтай бие даасан үйл ажиллагаатай шүүх, прокурортой юм. Дүүргийн хэмжээнд 21 хороо, 52769 өрх, 195927 хүн амтай. 20103 аж ахуйн нэгж, үйлдвэр, компани, нөхөрлөл, хоршоотой. Одоогийн байдлаар 46090 толгой мал, 274887 тахиа, шувуу зэрэг эрчимжсэн мал аж ахуй, газар тариалан, аялал жуулчлал, дэд бүтэц, зам тээвэр хөгжсөн, 43 сургууль, 126 цэцэрлэг, 21 дээд болон их сургууль, коллежтэй, эрүүл мэнд, урлаг, соёл, спорт хөгжсөн дүүрэг юм. Цаашид хөнгөн үйлдвэрлэл, худалдаа үйлчилгээ , гадаад харилцааны салбар эрчимтэй хөгжих боломжтой нутаг дэвсгэртэй.

Хан-Уул дүүрэг 2017 онд анх “Эко” дүүрэг болох зорилт тавин түүнээс хойш олон ажлыг хийж хэрэгжүүлээд байна. Үүнд: Дүүргийн томоохон аж ахуй нэгжүүд байгууллагынхаа ойр орчны гудамж талбайг тохижуулах, цэвэрлэх, ажилчдын ажиллах таатай нөхцлийг бүрдүүлэх чиглэлийг өгч томоохон аж ахуйн нэгжүүд манлайлан ажиллаж байна. Нийслэл хотоос зохион байгуулдаг “Манай хороо-Миний гудамж” төсөлд Хан-Уул дүүргийн иргэд, оршин суугч, аж ахуйн нэгжүүд идэвхтэй оролцож, шагналт байрт орсон нь олон. Эко дүүргийн хийж хэрэгжүүлсэн ажлын үр дүнд дүүргийн ногоон байгууламж 2.8 дахин өсчээ. Дүүргийн хувьд барилга байгууламж ихтэй, гэр хороолол багатайгаараа онцлог. Тиймээс нийтийн эзэмшлийн зам талбайн ихэнх нь цемент, шороо байсныг аяны хүрээнд тохижуулан, цэцэрлэгжүүлэх ажлыг хийсээр байгаа. Жишээ нь, 120 мянгатад 2,2 га талбайд ногоон байгууламжтай таван тивийн 41 төрлийн 200 гаруй ан амьтдын баримал хөшөөтэй цэцэрлэгт хүрээлэнг шинэчлэн байгуулсан. Зайсанд байрлах Бурхан багшийн хөшөөтэй цэцэрлэгт хүрээлэнд ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлж, “Улаан ном”-д орсон ховор амьтдын хөшөөг байрлуулаад байгаа юм. 13 дугаар хороо буюу Шувуун фабрикд шинээр цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулж тохижуулан хүлээлгэж өгчээ. 12 дугаар хороо буюу Био комбинатад бүтээн байгуулалт өрнөөгүй удсан байсныг зам шинээр тавьж, 50 ортой хүүхдийн эмнэлэг, хорооны байр, өрхийн эмнэлэг барьж байгуулжээ. Дахин энэ хороонд сургууль цэцэрлэг шинээр барьж байгаа юм.

Мөн “Хоггүй Хан-Уул” аяныг өрнүүлж, Өлзийт, Био комбинат зэрэг алслагдсан хороодод хуримтлагдсан хур хогтой байсныг цэвэрлэж бүрэн устгажээ. “Эко Хан-Уул”, “Хоггүй Хан-Уул” дүүрэг болох зорилтын хүрээнд “Хан-Уул дүүргийн хог хаягдлын менежмэнтийг сайжруулах, “Хоггүй Хан-Уул” дэд хөтөлбөр”-ийн хэрэгжилтийг хангахад чиглэсэн хэлэлцүүлгийг 2021 оны аравдугаар сарын 29-ны өдөр буюу Улаанбаатар хотын 382 жилийн ойн өдөр өрнүүлсэн юм. Хэлэлцүүлэгт Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын алба, Монгол дахь ЖАЙКА-гийн Төлөөлөгчийн газрын байгаль орчны асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүд, Эрүүл мэнд, нийгмийн бодлогын хүрээлэн, Хан-Уул дүүргийн Тохижилт үйлчилгээний төв, тохижилт, хог тээвэрлэлттэй холбоотой байгууллагуудын төлөөлөл, аж ахуйн нэгж, СӨХ, хөдөө орон нутгийн тохижилт, хог тээвэрлэлт хариуцсан төлөөлөгчид болон холбогдох албаны удирдлагууд оролцож санал бодлоо солилцлоо.

“ХАН-УУЛ ЭКО-ЭРҮҮЛ” ДҮҮРЭГ БОЛОХООР ЗОРЬЖ БАЙНА

Хэлэлцүүлгийн үеэр Засаг даргын Хөгжлийн бодлогын асуудал хариуцсан нэгдүгээр орлогч Б.Цэрэнтэй ярилцлаа.

-“Эко Хан-Уул” дүүрэг болох зорилт тавиад дөрвөн жилийн нүүрийг үзлээ. Энэ хугацаанд өөрсдийн хэмжээнд олон ажлыг хийж хэрэгжүүлсэн. Бусад дүүргүүдэд энэ ажлаа сурталчилж, хамтран ажиллаж байгаа юу?

-Эко дүүрэг болох зорилт тавьж олон ажил хийж хэрэгжүүлж байна. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд цаг хугацаа их орно. Манай ажлыг бусад дүүргүүд их судалдаг л даа. 2017-2021 оны хооронд бид бичил 16 цэцэрлэгт хүрээлэнг бий болгосон байна. Бусад дүүргүүд үүнээс жишээ аваад бичил цэцэрлэгүүдийг байгуулж эхэлсэн. Мөн хог хаягдлыг ангилан ялгах тал дээр Хан-Уул дүүрэг төрийн бус байгууллагуудтай хамтран ажиллаж, хороо бүрт, хотхон бүрт очиж ажиллан 2-3 удаагийн эвент уулзалт хийсэн. Бусад дүүргүүд үүнийг жишээ болгон хийгээд эхэллээ. Хэрэглэдэггүй эд зүйлсээ хэрэгтэй хүмүүст нь өгөх аян явуулж, бусад дүүргүүд мөн адил хийх болсон. Бид энэ туршлагаа улам сайжруулж Солонгос улсын 2-3 дүүрэгтэй хамтран ажиллаж, хог хаягдлын хяналтын камер, хог хаягдлын ангилан ялгах ажлыг хурдтай болгох зорилгоор ажиллаж байна. Энэ ажлаа улам сайжруулахын тулд энэхүү хэлэлцүүлгийг зохион байгууллаа. Бид ч бас бусад дүүргүүдээсээ судлах, суралцах зүйл их байгаа.

-Хан-Уул дүүрэгт барилга байгууламж ихээр баригдаж, шинэ суурьшлын бүс нэмэгдсээр байгаа. Тэгэхээр эдгээр шинэ суурьшлын бүсүүдтэйгээ яаж хамтран ажиллаж байна вэ?

-Манай дүүрэгт хотхонууд шинээр их байгуулагдаж байгаа. Шинэ хотхонууд цэцэрлэгт хүрээлэнтэй, хүүхдийн тоглоомын талбайтай, хүн амьдрах таатай орчныг харьцангуй сайн бүрдүүлж баригдах болсон. Анхнаасаа хотхоныг барихад дүүргийн зүгээс ногоон байгууламж, хүүхдийн тоглоомын талбай зэргийг барихыг шаарддаг. Тиймдээ ч сүүлийн жилүүдэд хог хаягдлыг ангилан хаях боломжийг бүрдүүлж өгөх санал санаачилга, шаардлага өгч гэрээ байгуулан ажиллаж байна. Үүнийгээ хэлэлцүүлгээс гарсан санал санаачлагын дагуу улам сайжруулан ажиллах болно.

-Хан-Уул дүүрэг байшин болон гэр хороолол хосолсон дүүрэг. Гэр хорооллын айл өрхүүдийн хогоо ангилан ялгах боломж нь хэр байдаг вэ?

-Гэр хорооллын айлууд байшин хорооллоо бодвол хогоо ангилах тал дээр хамаагүй боломж нөхцөл нь сайн. Бид гэр хорооллын айлуудын хогийг машинаар үүд үүднээс нь ачдаг зохион байгуулалттай. Үүн дээр хогоо ангилах асуудлыг шийдэж өгөхөөр ажиллаж байна. Гэр хорооллын айл өрхүүд харьцангуй байшин хорооллоо бодвол өөрсдөө хогоо ангилж, менежмэнтээ хийчихдэг. Бид үүнийг нь албажуулаад, илүү сайн зохион байгуулалт хийгээд хог ачих хуваарь, ангилан ялгасан ямар хогийг хэзээ яаж ачих уу гэдэг чиглэлийг сайжруулахаар ажиллаж байна. 2022 онд гэр хорооллын айл өрхүүдийн хог хаягдлыг ангилан ялгах, хог хаягдлын менежмэнтийг улам сайжруулна.

-Цаашид Хан-Уул дүүрэг ямар зорилт тавин ажиллах вэ. Эко, хоггүй дүүргээс ямар дүүрэг болох хувилбар бий вэ?

-Эко дүүрэг болох зорилтоо цааш үргэлжлүүлэн ажиллана. Мөн “Эко-Эрүүл” дүүрэг болъё гэсэн зорилтыг тавьсан байгаа. Эрүүл гэдгийг зөвхөн эмнэлгээр ойлгож болохгүй. Хүн эрүүл байхын тулд ямар зохион байгуулалт хийх үү. Нийтийн биеийн тамирыг түлхүү хөгжүүлэх, бүх нийтээрээ гүйдэг, нийтээрээ дугуй унадаг, нийтийн уралдаан тэмцээн зохиох зэрэг ажлуудыг хийхээр зорьж байна. Өвдсөн хойноо эмнэлэгт очих биш өвдөхөөсөө өмнө эрүүл байх нөхцөлийг Хан-Уул дүүрэг бүрдүүлэхээр зорьж байна. Өрхийн эмэнэлгүүдийн хүртээмжийг сайжруулж, техник тоног төхөөрөмжийг шинэчлэх, байр савыг нь нэмэгдүүлэх ёстой. Цар тахалтай холбоотойгоор өрхийн эмнэлгүүд маш их ачаалалтай ажиллаж байна. Өрхийн эмнэлгийн хүртээмж нь хүрч чадахаа байж. Энэ нөхцөлд илүү сайжруулах талаар ажиллах ёстой юм байна. Мөн дүүргийн нэгдсэн эмнэлгүүдийг орчин үеийн нөхцөлд хүргэх хэрэгтэй. Ялангуяа оношилгоог сайжруулах. Бид гадна дотны түншүүд, улсын төсөв, нийслэл дүүргийн төсвөөс нэгдсэн эмнэлэг барихаар төлөвлөөд байгаа. Өөрсдийнхөө хөрөнгөөр Хан-Уул дүүргийн эрүүл мэндийн нэгдсэн төвийг сайжруулахаар зорилт тавьсан. Цахим эмчийн үйлчилгээг илүү боловсронгуй болгохоор технологи дээрээ ажиллаж байгаа. Заавал өрхийн эмнэлэг, дүүргийн эмнэлэг орохгүйгээр цахим орчин сайжирсан энэ үед өөрт илэрсэн шинж тэмдгээ хэлээд эмчийнхээ дүгнэлтийг аваад ойрын аптект тэр эм нь байгаа тухай мэдээлэл хүргэдэг ийм зохион байгуулалт хийе гээд санаачлаад явж байгаа.

МОНГОЛ ХҮМҮҮС ХАРЬЦАНГУЙ БАЙГАА ОРЧИНДОО ЦЭВЭРХЭН ЦЭМЦГЭР БАЙХ ТАЛ ДЭЭР АНХААРДАГ ЮМ БИЛЭЭ

Хэлэлцүүлгийн үеэр Монгол дахь ЖАЙКА-гийн Төлөөлөгчийн газрын байгаль орчны асуудал хариуцсан мэргэжилтэнүүд Японы хог хаягдлыг ангилан ялгах туршлагаас танилцуулан илтгэл тавьсан юм. Илтгэлийг тавьсан Монгол дахь ЖАЙКА-гийн Төлөөлөгчийн газрын байгаль орчны асуудал хариуцсан мэргэжилтэн Такэда Ацүкитэй цөөн хором ярилцлаа.

-Та монголд ирээд хэр удаж байна. Манай улс Япон улсаас хог ангилан ялгах тал дээр юуг нь сурч, засаж сайжруулах хэрэгтэй гэж харагдаж байна вэ?

-Би тавдугаар сард монголд ирсэн. Улаанбаатар хот миний бодож байснаас харьцангуй цэвэрхэн, хог хаягдлын хувьд төсөөлж байснаас өөр байсан. Харж байхад өглөө маш эрт тохижилт үйлчилгээний газрын ажилчид гадаа зам талбайгаа цэвэрлэж байдаг. Хүмүүсийг ажилдаа явахаас өмнө гудамж талбайгаа цэвэрлээд нэлээд дэвшилттэй хөгжсөн хот юмаа гэсэн сэтгэгдэл төрсөн.

-Монгол хүмүүсийн хог ангилан ялгах, нөхцөл чадамж нь ямар байна гэж та харав?

-Би одоогоор Хан-Уул дүүргийн хэд хэдэн хороонд очиж үзсэн. Миний очсон газруудаас харж байхад харьцангуй хог хаягдлаа маш сайн ангилан ялгалтаа хийгээд явчихдаг. Нийтлэг тулгамдаж байгаа асуудлын хувьд оршин суугчид өөрсдийх нь ангилаад тавьчихсан хогийг пластик сав ч юмуу, картон цаас нь ямар шат дарааллаар яаж дахин боловсруулагдаад эцсийн бүтээгдэхүүн болж байгаа талаар мэдээлэл дутмаг байдаг юмуу гэсэн зүйл ажиглагдсан.

-Цаашид засаж сайжруулах зүйл юу байна вэ?

-Миний хувьд нарийн дүрэм журмаар зарчмыг нь заагаад тодорхойлоод өгчихвөл зүгээр байх гэж бодсон. Нийслэлийн зүгээс хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагааг тодорхой тоочны үүнийг ингэж л хийхгүй бол болохгүй гэсэн байдлаар тодорхойлоод өгвөл аль аль талдаа амар болчихно л доо. Монгол хүмүүс харьцангуй байгаа орчиндоо цэвэрхэн цэмцгэр байх тал дээр анхаардаг юм билээ. Сэтгэхүй нь тийм болохоор энэ ажил цаашид харьцангуй хөгжөөд явах боломжтой гэж харж байна.

АЛЬ БОЛОХ БАГА ХОГ ХАЯВАЛ САНХҮҮЖИЛТЭД НЬ ДЭМЖЛЭГ ТУСЛАЛЦАА ӨГӨХ ЁСТОЙ

Хан-Уул дүүргийн “Тохижилт үйлчилгээний төв” ОНӨААТҮГ-ын захирал Ц.Эрдэнэбаатартай хог хаягдлын менежмэнтийг хэрхэн хийж байгаа талаар тодруулав.

-Танай байгууллага парк шинэчлэл хийсэн гэсэн. Ямар шинэчлэл хийв?

-Бид өөрсдийн хөрөнгөөр хог ачилтын дөрвөн машин авсан. Дүүргийн хөрөнгө оруулалтаар арваннэгдүгээр сард арван машин ирнэ. Сонгосын HD-72 маркийн машин зургаа ирнэ. ОХУ-ын камаз үйлдвэрийн том оврын дөрвөн машин ирнэ.

-Одоо хэдэн машин үйлчилгээнд явж байна. Ачаалал хэр байдаг вэ?

-Манайх одоогоор 1-16 дугаар хороодыг хариуцаж ажиллаж байгаа. Өнөөдрийн байдлаар 18 машин үйлчилгээнд яваа. Зам талбайн үйлчилгээнд хоёр машин явдаг. Ингээд нийтдээ 20 машинтай. Ер нь машины парк шинэчлэл хийгдэхгүй бол 2008 оноос хойш дорвитой өөрлөлт шинэчлэл хийгээгүй. Машинууд ихээр эвдрэл гэмтэл гарах болсон. Иргэдийн эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөл бололцоог хангахад учир дутагдалтай байгаа. Тиймээс үе шаттайгаар парк шинэчлэлийн асуудлыг шийдэхээр ажиллаж байна.

-Иргэд аж ахуйн нэгжээс сар бүрийн төлбөр 2000 төгрөг хураадаг гэсэн. Энэ нь төсөвтөө хүрдэг үү?

-Энэ нь татварын нэг төрөл болоод явж байгаа. Бид иргэд аж ахуйн нэгж дээр очоод гэрээ байгуулаад ажиллаж байгаа ч гэсэн манай байгууллагад татварын мөнгө нь ордоггүй. Татвар нь хурааж аваад орлогоо төвлөрүүлээд дүүрэгт санхүүжилтээ буцааж өгөөд иргэд аж ахуйн нэгжийн төлсөн төлбөрийг өгдөг. Аж ахуйн нэгж, иргэдийн төлж байгаа төлбөр адилхан биш л дээ.Иргэдийн хурлаас тогтоосон тариф бий. Тэр тарифын дагуу иргэд аж ахуйн нэгжүүдтэй гэрээ байгуулж ажилладаг.

-Хогийг кг-аар нь үнэлсэн үнэлгээ бий юу?

-Байгаа. Манайх дүүргийн татварын албаны санхүү төлбөрийн хэлтсээс санхүүжилтээ авч байгаа шүү дээ. Өнөөдрийн байдлаар бид 1 тн хогийг 39900 төгрөгөөр аваачиж хаядаг. Тэр хэмжээгээрээ санхүүжилтээ авна.

-Танай байгууллагын хувьд хамгийн тулгамдаж байгаа асуудал юу байна вэ?

-Жижүүрийн асуудлууд бол ойлгомжтой. Парк шинэчлэлт, ажилчдын хүрэлцээ гээд энэ бол ойлгомжтой асуудал. Байгууллага бүрт л ийм асуудал бий. Хамгийн тулгамдаж байгаа асуудал бол эрх зүйн орчин дээр нь өөрчлөлтийг сайн хийж өгөхгүй бол бид аваачиж хаясан хогны хэмжээгээр төлбөрөө авч байгаа. Энэ нь буруу байна. Яагаад буруу байна гэхээр бид хог их л аваачиж хаявал их мөнгө авах гээд байна шүү дээ. Тиймээс бид танайх хогоо багасга, ангилан ялгалт хий, бага хог хая гэж хэлэх сонирхол үнэхээр төрөхгүй. Яагаад гэвэл бид их хог хаявал их санхүүжилт авах учраас. Энэ бол буруу схем. Яг энэ ажлыг гардаад хийж байгаа хүний хувьд энэ схемийг өөрчлөх ёстой. Аль болох бага хог аваачиж хаявал тэр санхүүжилт дээр нь дэмжлэг туслалцаа өгөх ёстой. Бид иргэдийг соён гэгээрүүлэх ажил хийх ёстой. Сургалт сурталчилгаа хийх ёстой. Манайх хэдэн аж ахуй нэгж, иргэдийг хамарч байна. Тэд хогоо яаж багасгасан байна гэдгийг судлаад санхүүжилтээ хийдэг болох ёстой юм байна. Ийм систем рүү явахгүй бол хамгийн их хог хаясан нь их санхүүжилт аваад байвал болохгүй болчихож. Бид одоо зорилтынхоо эсрэг чиглэж ажиллах ёстой болоод байгаа.

ХОГИЙГ АНГИЛАХ ЧИГЛЭЛЭЭР АНХДАГЧ НЬ ХАН-УУЛ ДҮҮРЭГ

Хог хаягдлыг багасгах, бодлого төлөвлөлтөд “Эрүүл мэнд, нийгмийн бодлогын хүрээлэн” ТББ хяналт тавин ажилладаг. Тэд хогийг эх үүсвэр дээр нь ангилан ялгах ажлыг Хан-уул дүүргийн 1-3 дугаар хороодод туршилтаар эхлүүлж байжээ. “Эрүүл мэнд, нийгмийн бодлогын хүрээлэн” ТББ-ын тэргүүн А.Нямдорж ярихдаа “Эх үүсвэр дээр нь хогийг ангилан ялгах ажлаа бид Хан-Уул дүүргийн 1,2,3 дугаар хорооноос эхэлж байсан. Хогийг ангилах чиглэлээр анхдагч нь Хан-Уул дүүрэг. Бид дүүргийн Засаг даргын тамгын газар, дүүргийн хог хаягдлын үйлчилгээний байгууллагууд, хороодуудтай хамтран ажиллаж байгаа. Иргэдийг сургаж бэлтгэх, хороодыг сургаж бэлтгэх, хогоо ангилахдаа юуг анхаарах ёстой, хаана нь бэрхшээл гараад байгаа юм гэдэг бүх мэргэжил арга зүйг хангаж ажилладаг.

Хан-Уул дүүргийн хувьд СӨХ-үүд нь маш идэвхтэй ажилладаг. Сургууль, цэцэрлэгүүд нь энэ чиглэлээр нэлээд гаршчихсан. Бусад дүүргүүд энэхүү ажлыг хийхээр хандахад нь Хан-Уул дүүрэгт авчирч туршлага судлуулдаг. Дүүргийн нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулдаг хог хаягдлыг дахин боловсруулдаг үйлдвэрээр нь оруулдаг гэх мэтчилэн Хан-Уул дүүргээс жишээ авахуулах, бусад дүүргүүдэд сайн талыг нь харуулах ажил ихтэй байдаг” гэлээ.

Хан-Уул дүүрэг хэлэлцүүлгээс гарсан санал санаачилга, шийдвэрүүдийг цаашдын хийх ажилдаа нэвтрүүлж “Эко, Хоггүй, Эрүүл” дүүрэг болохоор зорьж ажиллаж байна.

Б.СОСОР